Haalijzer

Haardkranen

Bij haardkranen wordt de verticale stang aan de zijkant van de haard bevestigd. Aan de bovenkant van de verticale stang is een horizontale stang gesmeed die boven het vuur uit komt. Aan het uiteinde van deze horizontale stang wordt een haalijzer of een haardketting bevestigd (zie beschrijving hieronder) waaraan de pan of de hangtreeft komt te hangen.

Er zijn verschillende soorten haardkranen. De meest voorkomende is een eenvoudig model dat niet gesteld kan worden in hoogte of plek boven het vuur. Aan dit model wordt een haalijzer of een verstelbare haardketting gehangen waarmee de hoogte boven het vuur gesteld kan worden. Er zijn ook halen waarbij de horizontale stang verstelbaar is en daardoor verschillende hoogtes boven het vuur kan aannemen. Dit zijn ingenieuze instrumenten. Verder is er een roterende haardkraan, ook wel draaihaal genoemd, waarbij de horizontale stang kan draaien en zo verschillende posities boven het vuur kan innemen.

Haalijzers (ook halen genoemd) en haardkettingen

Een haalijzer ziet er uit als een langwerpige zaag met een verticale dwarsverbinding die op hoogte afstelbaar is op de tanden van de zaag. Daardoor kan de kookpot of de hangtreeft, die aan het haardijzer hangt, op verschillende hoogtes boven het vuur afgesteld worden afhankelijk van de benodigde bereiding van het gerecht of van de grootte van het vuur. Het haalijzer wordt of opgehangen aan een smeedijzer staaf die in het schoorsteengat is gemonteerd of aan een haardhaal (zie hierboven). Het haalijzer heeft dus een haak aan de bovenkant om het op te hangen en een haak aan de onderkant om een pan met hengsel aan op te hangen of een hangtreeft.

Haardkettingen hebben dezelfde functie als haalijzers maar zijn eenvoudiger instrumenten. Ze bestaan uit een ketting met grote ringen met een haak aan de bovenkant om aan de dwarsstang in het schoorsteengat of aan de haardhaal op te hangen. Aan de haak aan de onderkant kan een pan met hengsel of hangtreeft worden opgehangen. De haak aan de onderkant heeft vaak ook een haakje aan de bovenkant die in de afzonderlijke ringen van de ketting gestoken kan worden. Daardoor is de haardketting ook in hoogte verstelbaar. Er zijn ook grotere haken aan de bovenkant waaraan doormiddel van een horizontaal stangetje meerdere kettingen te bevestigen zijn. Daardoor kan met meerdere pan(netjes) gekookt worden in de haard.

Hangtreeften

Hangtreeften bestaan uit een vaak vrijwel rond hengsel waaraan aan de onderkant een ronde of hoefijzervormige steun is bevestigd. Op deze steun kan een pan gezet worden om te koken of om te bakken en braden. De hangtreeft hangt aan een haalijzer of aan een haardketting. Daardoor is de hangtreeft vaak op hoogte verstelbaar, afhankelijk van de benodigde bereiding van het eten op van de grootte van het vuur.

Met deze instrumenten kan je echt koken in de haard

Hoewel de instrumenten eeuwenoud zijn, zijn ze allemaal nog functioneel en dus geschikt om mee te koken in de haard. Om te koken is een voor het open vuur geschikte pan nodig van gietijzer of van vertind koper. Deze pannen verkopen wij niet. Wat verder het geheel kan afmaken is een antiek pookje met een haak om het deksel van de pan op te tillen. Ook een antieke haardvork, pollepel of schuimspaan kan hieraan bijdragen. Deze producten verkopen wij wel op onze site.

Let op het vakmanschap

De meeste haardijzers komen uit de 17e – 18e eeuw. Hoewel het meestal geen ingewikkelde voorwerpen zijn, zijn ze specifiek voor een haard met de hand gesmeed en getuigen ze van vakmanschap.

Herkomst van de haardijzers

Vrijwel alle haalijzers die wij verkopen komen uit Frankrijk. Daar werd lang doorgekookt in de openhaard en zijn ze het beste te vinden. Ze zijn gemaakt van smeedijzer, soms met een messing detail.

Let op de grootte van het haalijzer

Kies je voor een haalijzer, let dan goed op dat het in de haard past. Vooral haardkranen zijn grote instrumenten die een grote haard nodig hebben. Een haalijzer of haardketting past in principe in vrijwel iedere haard maar voor de kleinere haarden is dan een dwarsbalk in het schoorsteengat nodig om de haal of haardketting aan op de hangen. In grotere haarden kan wellicht een haardkraan gemonteerd worden. Hangtreeften zijn er in allerlei soorten een maten. Let goed op dat het in de breedte en diepte van de haard past. Onze haalijzers zijn te selecteren op lengte, breedte en diepte.

Let op de decoratieve functie van de haalijzers

Haardijzers zijn er in allerlei soorten en maten. Ze zijn specifiek gemaakt voor de haard en voor een bepaald budget. Dat betekent dat er hele eenvoudige instrumenten zijn maar ook mooi gedecoreerde zijn. Omdat ze van smeedijzer zijn passen ze in een haard waarin smeedijzeren instrumenten mooi staan. Je kunt daarbij spelen met de gewenste mate van decoratie van het haalijzer. Eenvoudiger haalijzers passen vaak het mooist in een rustieke haard. Onafhankelijk van of je er nu mee gaat koken of niet. Ze kunnen aanwinst zijn voor de haard en voor de ruimte. Ook kunnen ze een mooie aanvulling zijn in een haard waarin niet meer gestookt wordt. Lees ook: Hoe decoreer ik mijn ongebruikte haard als een echte haard?